Hành trình từ hạt cà phê đến lúc cây cà phê trổ quả là một câu chuyện về sự phong phú của những tác động từ môi trường tự nhiên đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây. Cùng với đó, là sự chăm sóc tận tình của người nông dân trong việc nuôi dưỡng và thu hoạch những trái cà phê.
Bài viết này của Chuyên cà phê chất lượng sẽ giúp bạn có cái nhìn sâu sắc về chặng đường hình thành và kỹ thuật thu hoạch cà phê. Hãy cùng khám phá nhé!
QUÁ TRÌNH TRỒNG CÂY CÀ PHÊ ROBUSTA
Các giai đoạn nảy mầm của cây cà phê Robusta như thế nào?
Hạt cà phê không có khả năng duy trì sức nảy mầm lâu dài như nhiều loài khác, điều đó đồng nghĩa với việc trong điều kiện nhiệt độ thường, sau khoảng 4 tháng, khả năng nảy mầm sẽ giảm dần.
Do đó, để duy trì sức nảy mầm và sức khỏe của hạt, cần phải tiến hành ủ ngay sau khi thu hoạch. Nếu chưa thể ủ ngay, quả cà phê cần được bảo quản ở điều kiện nhiệt độ phù hợp.
Những yếu tố bên ngoài như nhiệt độ, nước, và độ pH có ảnh hưởng lớn đến năng lực nảy mầm của hạt cà phê. Mức nhiệt độ lý tưởng cho quá trình này là từ 32-35 độ C; khi nhiệt độ thấp hơn, thời gian nảy mầm sẽ kéo dài.
- Trong điều kiện môi trường thuận lợi, các hạt bắt đầu nảy mầm sau 5 ngày. Giai đoạn này, sự hô hấp của hạt diễn ra mạnh mẽ, cần lượng lớn oxy, do đó nước ứ đọng có thể gây chết mầm do thiếu hụt oxy.
- Giai đoạn “nứt nanh” diễn ra khoảng 2 – 3 tuần sau đó. Lúc này, rễ non bắt đầu lộ diện, mở đầu với một chấm trắng ở đỉnh hạt, dần phát triển thành chiếc rễ xuyên qua vỏ trấu để ló ra ngoài.
- Quá trình “đội mũ” kéo dài từ 20 – 25 ngày. Cây non vươn mình, đồng thời nâng cả hạt cà phê lên trên mặt đất. Đồng thời, rễ cắm sâu vào đất và phát triển mạnh.
- Sau 10 – 15 ngày, vỏ trấu tách ra, để lộ hai mầm lá phát triển thành dạng lá sò tròn với đường kính 2 – 4cm; đây là giai đoạn “lá sò”. Điểm nối giữa hai lá sò với thân chứa một mầm ngủ đang lớn dần, cuối cùng hình thành cặp lá đối xứng đầu tiên sau 20 – 25 ngày. Nếu điều kiện thuận lợi, mỗi cặp lá mới sẽ xuất hiện sau khoảng 15 – 20 ngày.
- Trong những tuần đầu tiên hạt nảy mầm, bộ rễ phát triển nhanh. Rễ trụ có thể cắm sâu tới 45 – 50m sau 12 tháng, cùng với việc hình thành nhiều rễ ngang và rễ tơ. Đất càng tơi xốp và giàu mùn càng tạo điều kiện thuận lợi cho sự phát triển của bộ rễ.
Cây cà phê Robusta có đặc điểm như thế nào?
Đặc điểm nhận diện cà phê Robusta là cây khỏe mạnh, tán rộng, đốt dài, với chiều cao có thể đạt từ 4.5 – 6.5 m khi trưởng thành.
Lá cây cà phê Robusta đặc biệt với kích thước lớn, màu xanh đậm, hình mũi mác, mép lá có lượn sóng, chiều rộng đạt từ 10 – 15 cm, dài từ 20 – 25 cm.
Những điều kiện tự nhiên nào ảnh hưởng đến cây cà phê Robusta?
Nhiệt độ đóng vai trò quan trọng trong việc quyết định chất lượng của cà phê, mỗi loài cây sẽ có ngưỡng nhiệt độ tối ưu riêng. Cà phê Robusta, vốn được tìm thấy ở những khu vực địa hình thấp như Congo, cần có nhiệt độ cao để sinh trưởng và phát triển tốt. Những cây này thích hợp với nhiệt độ nằm trong khoảng từ 22 – 28 độ C.
Cà phê Robusta yêu thích môi trường nóng và ẩm, và phát triển tốt ở những nơi có độ cao dưới 1.500m, do đó đòi hỏi lượng mưa khá lớn. Đây là loài cà phê chịu hạn kém, cần lượng mưa hàng năm trong khoảng 2.000-2.500mm, không giống như Arabica hay Liberca.
Độ ẩm không khí cũng ảnh hưởng đáng kể đến sự phát triển của cà phê. Độ ẩm lý tưởng cho Robusta liên quan đến mức độ 80%; nếu độ ẩm thấp, cây sẽ mất nước và héo úa, còn nếu quá cao, cây có thể gặp khó khăn trong việc thoát nước.
Mặc dù Robusta cần nhiều ánh sáng mặt trời, nhưng khi được trồng ở những vùng có nắng gắt, cây cần được che bóng để giảm bớt ánh sáng cho quá trình quang hợp. Điển hình, tại Tây Nguyên nước ta, nơi mùa khô kéo dài đến 5-6 tháng, việc sử dụng cây che bóng là cần thiết trong trồng cà phê Robusta.
Tương tự như sản xuất rượu vang, hướng và độ dốc của sườn đồi cũng ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng cà phê. Các hướng khác nhau khi trồng cây sẽ dẫn đến mức độ ánh sáng khác nhau, từ đó tác động đến hương vị cà phê thu hoạch.
Về tính chất đất, cây cà phê Robusta không cần điều kiện đất quá khắt khe. Loại cây này có thể sinh trưởng trên cả đất cát đỏ, đất sét hoặc đất thịt nặng.
Quá trình ra hoa của cây cà phê Robusta
Cà phê thường bắt đầu ra hoa sau khoảng 2 đến 3 năm sau khi trồng.
Mỗi năm, vào khoảng tháng 2, trong mùa khô, cây cà phê Robusta bắt đầu ra hoa. Trong giai đoạn này, cần cung cấp đủ nước để đảm bảo quá trình ra hoa diễn ra mạnh mẽ.
Dù thuộc giống cà phê nào, hoa cà phê vẫn có nét chung về hình dáng, cụ thể là màu trắng, gồm 5 nhị đực và một nhị cái. Bầu nhụy chứa 2 noãn, và nếu thụ tinh thành công, sẽ hình thành nên 2 hạt cà phê hoàn chỉnh.
Hoa cà phê thường nở vào buổi sáng sớm, khoảng 4 – 5 giờ và sẽ nở suốt cả ngày, tối dần chuyển sang màu sẫm. Qua vài ngày, cánh hoa bắt đầu rụng, để lại bầu nhụy ngày càng phát triển. Với cà phê Robusta, quá trình thụ phấn phụ thuộc vào gió và ong, là nguồn gốc cho đặc sản mật ong hoa cà phê.
Quá trình kết trái của cây cà phê Robusta
Trái cà phê có cấu tạo như thế nào?
Dù thường được gọi là quả mọng, thực tế quả cà phê là quả hạch, cùng họ với các loại như đào, mơ, hay mận,… và được xếp chung vào loại quả thịt.
Khi bạn bóp chặt một quả cà phê đã chín, vỏ ngoài và lớp ngoài của trung bì dễ dàng tách khỏi các lớp bên trong. Lớp vỏ cứng bên trong, gọi là vỏ trấu, bao bọc nhân cà phê, và chất nhầy bám chặt trên vỏ trấu. Chất nhầy này chứa nhiều pectin và đường, nhưng không có caffein.
Một quả cà phê bình thường chứa hai hạt nhân, tuy nhiên, đôi khi chỉ có một, và hạt đó thường to và tròn hơn bình thường. Những hạt này, ở Việt Nam gọi là Culi hoặc Peaberry, mặc dù thường bị coi là khiếm khuyết, nhưng thực tế, Peaberry thường có giá trị cao hơn cà phê thông thường.
Các nhà chuyên gia rang cà phê nhận định rằng loại hạt này rất dễ rang nhờ vào tính chất hình tròn và sự đồng nhất của chúng. Peaberry thực chất chỉ làm giảm sản lượng cà phê thu hoạch được.
Quá trình phát triển của quả cà phê
Khoảng thời gian từ khi cây cà phê bắt đầu ra hoa đến lúc trái chín kéo dài từ 9 đến 11 tháng. Dù có sự chênh lệch trong thời gian phát triển, quá trình hình thành trái thường diễn ra tương tự và được chia thành 4 giai đoạn sau:
- Giai đoạn 1: Giai đoạn đậu quả (6 – 10 tuần)
Đây là giai đoạn kéo dài từ 6 đến 10 tuần sau khi cây cà phê ra hoa. Dù sự phát triển của quả trong giai đoạn này không đáng kể, nhưng chúng lại có tốc độ hô hấp nhanh. Do đó, kích thước quả vẫn còn khá nhỏ và nhiều tài liệu gọi nó là giai đoạn “đầu đinh”.
- Giai đoạn 2: Giai đoạn tăng trọng (11 – 16 tuần)
Trong 10 tuần kế tiếp, từ tuần thứ 6 đến 17 của quá trình phát triển, quả tăng trưởng mạnh mẽ về kích thước và trọng lượng. Lúc này, việc phân chia tế bào ngừng lại, quyết định kích thước cuối cùng của nhân cà phê.
Đến cuối giai đoạn tăng trọng, quả duy trì kích thước trong khoảng 2 tuần và không tiếp tục lớn lên nữa, đạt được kích thước mong muốn. Đây được gọi là giai đoạn nghỉ hoặc trì hoãn theo một số tài liệu. Sau 17 tuần từ khi hoa nở, quả cà phê đã nở hoàn chỉnh với hai hạt bên trong cuộn lại, mặc dù phần nội nhũ gần cuống quả chỉ mới phát triển.
- Giai đoạn 3: Giai đoạn lắp đầy nội nhũ (17 – 28 tuần)
Trong giai đoạn này, chất rắn lấp đầy tế bào chủ yếu nằm trong hạt. Đến cuối giai đoạn này, phần thịt quả dày lên và lớp vỏ ngoài dần chuyển sang màu đỏ.
- Giai đoạn 4: Giai đoạn chín (29 – 34 tuần)
Giai đoạn chín được xem là thời kỳ phát triển cuối cùng, khi quả cà phê bước vào thời kỳ chín muồi. Sự biến đổi xảy ra chủ yếu trên lớp vỏ, với các sắc tố chuyển thành vàng, đỏ, hoặc hồng tùy thuộc vào kiểu gen.
Trong giai đoạn chín, quả cà phê mềm dẻo hơn do sự phân hủy của polysaccharide và protopectin trong lớp trung bì, chuyển hóa thành pectin. Pectin tiếp tục biến đổi thành axit pectic khi quả chín hoặc khi lên men.
Đặc điểm nổi bật của hạt cà phê Robusta
Hạt cà phê Robusta có hình bầu tròn, với đường rãnh giữa hạt tương đối thẳng, điều này ảnh hưởng đến việc chọn kiểu rang phù hợp với hạt Robusta. Hạt có màu nâu đậm và chứa hàm lượng caffein cao, khoảng 2 – 2.5%, nhiều hơn so với các loại cà phê khác. Khi giữ nguyên hạt Robusta, ta dễ dàng cảm nhận mùi hương gỗ thoang thoảng và đậm đà.
THỜI ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP THU HOẠCH CÀ PHÊ ROBUSTA
Thời điểm thu hoạch cà phê Robusta
Tại các tỉnh Tây Nguyên, mùa thu hoạch của cà phê Robusta thường diễn ra từ tháng 10 đến tháng 1 năm sau. Thời gian thu hoạch có thể khác nhau tùy thuộc vào từng khu vực: Gia Lai, Daklak, và Đắk Nông thường thu hoạch từ giữa tháng 10 đến tháng 12, trong khi những vùng khác thu hoạch muộn hơn.
Mùa thu hoạch thường kéo dài từ tháng 11 đến tháng 1 năm sau.
Các phương pháp thu hoạch cà phê
Giai đoạn thu hoạch luôn là khoảng thời gian nhộn nhịp và đầy háo hức đối với người nông dân, đó là kết quả ngọt ngào cho những tháng ngày chăm bón tận tụy. Đây cũng là lúc chất lượng cà phê đạt đỉnh cao, và mọi khâu tiếp theo đều hướng đến việc duy trì chất lượng này một cách tối ưu nhất.
Tùy thuộc vào từng quốc gia mà có những phương pháp thu hoạch phù hợp với điều kiện khí hậu và đặc điểm của cây cà phê tại đó. Thông thường, có hai phương pháp chủ yếu là hái chọn lọc và hái tràn.
Hái chọn lọc
Phương pháp hái chọn lọc cho phép chỉ thu hoạch những quả đã chín đạt độ đồng đều cao. Trong suốt mùa vụ, một cây cà phê có thể được thu hái nhiều lần để đảm bảo mỗi đợt hái đều cho ra những trái chín mọng nhất.
Các loại cà phê cao cấp hầu hết đều sử dụng phương pháp này, tuy nhiên, tại một số nước như Brazil, Hawaii, và Úc, do chi phí nhân công cao, việc dùng lao động thủ công để chọn lọc từng quả có thể không phải là giải pháp tiết kiệm chi phí.
Hái tuốt (tước)
Cách thu hoạch thủ công qua phương pháp hái tuốt cho phép loại bỏ toàn bộ cà phê trên cành mà không phân biệt độ chín. Với phương pháp này, thu hoạch chỉ diễn ra một lượt trong mùa vụ, và những quả cà phê sẽ được trải xuống các tấm bạt nhựa đã chuẩn bị sẵn dưới đất.
Việc lựa chọn thời điểm thu hoạch khi áp dụng hái tuốt cực kỳ quan trọng để đảm bảo tỷ lệ cà phê chưa chín nằm trong mức chấp nhận được.
Hãy đào sâu thêm những bí quyết hữu ích tại Kinh nghiệm hay để nâng cao trải nghiệm của bạn!
