Nhân giống cà phê đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cả chất lượng lẫn sản lượng. Việc lựa chọn phương pháp như gieo hạt, giâm cành hay chia củi chính là chìa khóa mang lại thành công vượt trội cho người trồng. Trong bài viết này, trang web chuyencaphe.com sẽ khám phá tỉ mỉ từng kỹ thuật nhân giống cà phê để bạn có thể áp dụng dễ dàng tại nhà.
Kỹ thuật nhân giống cà phê là gì?
Kỹ thuật nhân giống cà phê là quá trình tạo ra cây mới từ cây mẹ với mục tiêu duy trì và nâng cao chất lượng. Quá trình này bao gồm việc chọn cây mẹ khỏe mạnh, thu thập hạt giống hoặc cành, và chăm sóc cây con ban đầu để chúng phát triển mạnh mẽ và kháng bệnh tốt. Việc nhân giống không chỉ bảo tồn được giống tốt mà còn tăng cường năng suất và chất lượng mùa vụ.
Có bao nhiêu kỹ thuật nhân giống cà phê hiện nay
Hiện tại có ba kỹ thuật chính để nhân giống cà phê sẽ được trình bày dưới đây. Mỗi phương pháp có những đặc điểm và ứng dụng cụ thể, phù hợp với nhiều mục tiêu sản xuất khác nhau.
Nhân giống bằng hạt
Bước 1: Lựa chọn và chuẩn bị địa điểm
Lựa chọn địa điểm với tiêu chí sau:
- Gần đường đi lại, thuận tiện di chuyển
- Gần nguồn nước tưới
- Tránh khu vực ô nhiễm, sâu bệnh
- Không gần đường của gia súc
- Ưu tiên ở địa hình bằng phẳng
Bước 2: Chuẩn bị đất ươm
Chọn loại đất màu mỡ, tơi xốp và loại bỏ sỏi đá cùng rễ cây. Sử dụng tầng đất từ 0-50 cm. Tránh đất trồng trong vườn cà phê đã già hay nhiễm nấm bệnh.
Bước 3: Lựa chọn cây bố mẹ
Cây từ 5-7 năm tuổi, phát triển tốt, không sâu bệnh, cho trái đều đẹp mỗi năm.
Bước 4: Thu hái và chuẩn bị hạt
Thu hái quả chín trên cành giữa tán cây, tránh cành cao hay sát đất. Sau khi hái, quả cần được sát khuẩn trong vòng 24 giờ, sau đó phơi trên bạt, không phơi trên nền bê tông và dưới nắng gắt, tốt nhất là phơi 7-10 ngày trong bóng mát trước khi ngâm ủ.
Trước khi ngâm ủ hạt giống, cần chọn lựa những hạt đạt tiêu chuẩn, loại bỏ những hạt sâu bệnh, đen nhân và hạt lép.
Bước 5: Ngâm và ủ hạt
Hòa tan 0,1kg vôi bột với 10 lít nước. Hạt được ngâm trong nước ấm 50-60 độ C từ 20 đến 24 tiếng. Sau 20 giờ, rửa sạch nhớt và cho vào bao tải để ủ tiếp 5-7 ngày. Mỗi ngày tưới nước ấm (tỉ lệ 2 nước sôi 3 nước lạnh) ở nhiệt độ 55-60 độ C nhằm giữ ẩm cho hạt.
Khi hạt nứt nanh sau 5-7 ngày, tiến hành gieo trực tiếp vào bầu hoặc rải lên lúa để hạt nở lá sò. Phủ lớp cát và lưới đen để giữ ẩm, tưới nước hàng ngày vào sáng sớm hoặc chiều tối.
Bước 6: Chuẩn bị đất bầu
Để làm 1000kg đất bầu, trộn 600kg đất + 300kg phân chuồng + 100kg vỏ cà phê/rơm rạ + 5 kg supe lân.
Đổ đất vào túi bầu, đổ ⅔ túi; căng đất ở mép, góc túi, sau đó đổ đầy. Xếp bầu thành luống rộng 1-1,2m và so le để tránh thoát hơi nước.
Bước 7: Cấy hạt mầm
- Sau 2 tháng gieo, khi lá sò bung, tiến hành cắm vào túi bầu.
- Loại bỏ các cây có rễ cọc kép, rễ cong hoặc chùm rễ. Rễ dài cần ngắt còn 4-5 cm.
- Dùng que tre nhọn tạo lỗ giữa bầu, xoay que và rút ra.
- Đặt cây thẳng đứng rồi nâng lên một chút, cổ rễ ngang mặt đất.
- Dùng que tre ép đất chắc cho không hở rễ, rắc đất che kín.
- Sau khi cắm cây, rắc đất quanh gốc để giảm thoát nước.
Bước 8: Chăm sóc cây con
- Sau 20-30 ngày cắm cây, kiểm tra và nhổ cỏ trong vườn ươm.
- Khi cây cà phê có một cặp lá sò và một cặp lá thật, hãy pha 0,1 kg urê với 10 lít nước để tưới và thúc đẩy sự phát triển. Tưới mỗi 15-20 ngày một lần.
- Khi cây có 2-3 cặp lá thật, tăng nồng độ phân lên 0,3% và tưới đều toàn diện trên vườn.
- Sau khi bón phân, tưới lại bằng nước sạch để phân không dính trên lá.
- Hãy trồng lại cây mới ở những chỗ có lá khô hoặc chết.
Bước 9: Huấn luyện nắng
Để đảm bảo tỷ lệ sống sau khi trồng, hãy luyện nắng cho cây trong vườn ươm. Khi có 1-2 cặp lá thật, giảm 15-20% lưới che phủ. Khi đạt 3-4 cặp lá, giảm 50-60% lưới. Trước khi đưa ra trồng, hoàn toàn loại bỏ hoặc chỉ che nhẹ lưới, khoảng một tháng trước khi xuất vườn.
Bước 10: Đảo bầu và phân loại
Khi cây cà phê có 4-5 cặp lá, chúng ta sẽ đảo bầu. Chọn cây thấp còi, bé để riêng và tách cây có 4-5 cặp lá để tiện chăm sóc và bón phân.
Nhân giống bằng cách cắt chồi cà để giâm
Phương pháp này phù hợp cho cây giống không thể ươm bằng hạt, cần sử dụng ép hoặc chồi cà.
Chuẩn bị xơ dừa và khay ươm
Xơ dừa là môi trường lý tưởng cho việc giâm chồi. Trước khi sử dụng, ngâm xơ dừa trong nước để nở hoàn toàn. Đảm bảo xơ dừa giữ độ ẩm tốt nhất cho cây. Sử dụng khay nhựa hoặc xốp có lỗ thoát nước để tránh ngập úng.
Cắt chồi
Trước khi cắt, khử trùng kéo để loại bỏ vi khuẩn có thể gây hại. Cắt chồi dài khoảng hai đốt, bỏ các lá già để tập trung dưỡng chất cho rễ.
Nhúng thuốc kích rễ
Sử dụng thuốc kích rễ để tăng tỷ lệ thành công. Sau khi cắt, nhúng đầu mầm vào thuốc để kích thích ra rễ, rồi đặt vào khay xơ dừa đã chuẩn bị sẵn.
Chăm sóc mầm sau khi cắt giâm
Sau khi giâm chồi, đảm bảo môi trường ẩm thích hợp để mầm phát triển nhanh chóng. Đặt khay đã cắt mầm vào môi trường lý tưởng.
Nhà kính mini có khả năng duy trì độ ẩm ổn định để mầm cây phát triển. Nhiệt độ cũng cần được điều tiết, đặc biệt là trong mùa đông hay những ngày hè nắng nóng.
Nhân giống bằng kỹ thuật chia củi
Nhân giống cà phê qua chia củi (hay còn gọi là chia cành) là một phương pháp nhân giống sinh dưỡng, nhằm giữ lại các đặc tính di truyền tốt từ cây mẹ, tương tự như giâm cành. Dù không phổ biến như cắt chồi hay ghép, phương pháp này vẫn đạt hiệu quả khi thực hiện đúng kỹ thuật.
Bước 1: Chọn cây mẹ và cành để chia củi
- Chọn cây mẹ: Cây mẹ nên từ 2 năm tuổi trở lên, sinh trưởng tốt, không sâu bệnh và năng suất ổn định.
- Chọn cành để chia củi: Cành nên là cành bánh tẻ, không quá non hay quá già. Cành phải dày và khỏe, dài khoảng 30-40 cm.
Bước 2: Cắt củi (chia cành)
- Chuẩn bị dụng cụ: Dùng dao hoặc kéo sắc, đã khử trùng để tránh bệnh cho cành.
- Cắt cành: Chia cành thành đoạn dài 20-25 cm. Mỗi đoạn cần ít nhất 3-4 mắt lá hoặc chồi.
- Vết cắt: Cắt gọn, tránh dập nát cành. Nên cắt theo góc 45 độ để tăng tiếp xúc đất và giảm đọng nước.
Bước 3: Xử lý củi trước khi giâm
- Loại bỏ lá: Để tránh mất nước, loại bỏ lá ở 2/3 đoạn dưới của củi, giữ lại vài lá trên cùng.
- Ngâm chất kích thích ra rễ: Ngâm phần gốc củi (5-7 cm) trong dung dịch kích thích ra rễ như NAA hoặc IBA trong 15-20 phút để tăng tỷ lệ sống.
Bước 4: Chuẩn bị giá thể giâm củi
- Giá thể: Dùng hỗn hợp đất mùn, cát và xơ dừa theo tỷ lệ 2:1:1 để tạo môi trường dinh dưỡng và giữ ẩm tốt. Cần đảm bảo giá thể thoáng khí và khả năng thoát nước tốt để tránh úng rễ.
- Chậu giâm: Đặt giá thể vào chậu nhỏ hoặc khay giâm để dễ kiểm soát.
Bước 5: Giâm củi
- Cắm củi: Cắm củi vào giá thể với độ sâu 5-7 cm, sao cho mắt lá trên mặt đất. Đảm bảo củi thẳng và không nghiêng.
- Bảo vệ: Che phủ khu vực giâm bằng nilon hoặc lưới để giữ ẩm và hạn chế bay hơi. Đặt khay hoặc chậu giâm ở vị trí hợp lý.
- Ánh sáng khuếch tán nên tránh tiếp xúc trực tiếp với nắng gay gắt.
Bước 6: Chăm sóc sau khi giâm
- Tưới nước: Duy trì độ ẩm cho giá thể bằng cách tưới nước nhẹ nhàng hàng ngày. Đảm bảo đất luôn ẩm vừa phải, tránh hiện tượng ngập úng. Có thể sử dụng bình phun sương để tưới.
- Theo dõi: Kiểm tra dấu hiệu ra rễ sau 3-4 tuần. Nếu đoạn cành bắt đầu ra rễ và mọc chồi non, điều đó thể hiện sự thành công của quá trình giâm.
- Bón phân: Khi cây bắt đầu phát triển mạnh (sau khoảng 6-8 tuần), có thể bón phân loãng để cung cấp dinh dưỡng cho cây.
Bước 7: Chuyển cây ra vườn
- Thời điểm trồng: Khi cây con đã đủ khỏe mạnh với bộ rễ vững chắc (sau khoảng 2-3 tháng), có thể chuyển cây ra vườn hoặc chậu lớn hơn.
- Cách trồng: Đào hố vừa phải, đặt cây vào và nén đất nhẹ xung quanh gốc cây. Tưới nước đầy đủ và tiếp tục chăm sóc như cây đã trưởng thành.
So sánh 3 kỹ thuật nhân giống cà phê
| Nhân giống bằng hạt | Nhân giống bằng cách cắt chồi cà để giâm | Nhân giống bằng cách chia củi | |
| Ưu điểm | Phương pháp truyền thống, thực hiện đơn giản. Phù hợp với diện tích lớn và có thể sản xuất hàng loạt cây giống. | Giúp duy trì đặc điểm tốt của cây mẹ. Tỷ lệ sống cao nếu chăm sóc đúng kỹ thuật. | Gìn giữ hoàn toàn các đặc tính di truyền tốt của cây mẹ. Thích hợp cho nhân giống số lượng cây ít. |
| Nhược điểm | Cây con không giữ nguyên các đặc tính tốt từ cây mẹ. Thời gian phát triển và sinh trưởng dài. | Phụ thuộc rất nhiều vào môi trường chăm sóc sau khi giâm. Đòi hỏi dụng cụ và kiến thức chăm sóc tỉ mỉ hơn. | Cần chăm sóc kỹ lưỡng. Độ khó cao, không phổ biến như hai phương pháp trên. |
Các lưu ý khi thực hiện kỹ thuật nhân giống cà phê
Để đảm bảo thành công và chất lượng cây giống, khi thực hiện kỹ thuật nhân giống cà phê cần lưu ý một số điểm sau:
Lựa chọn cây mẹ thích hợp
- Cây mẹ nên nằm trong độ tuổi từ 2-7 năm, có khả năng phát triển vượt trội, không mắc bệnh, cho năng suất ổn định.
- Chọn cây mẹ dựa trên các đặc điểm di truyền mong muốn như khả năng kháng sâu bệnh, sản lượng và chất lượng trái.
Chọn thời điểm thích hợp
- Thời điểm nhân giống lý tưởng là vào mùa mưa hoặc khi độ ẩm cao để cây con phát triển mạnh mẽ.
- Tránh nhân giống vào thời điểm khô hạn hoặc khi nhiệt độ quá cao.
Xử lý dụng cụ và môi trường sạch sẽ
- Trước khi sử dụng, cần khử trùng dao, kéo, và khay ươm để ngăn ngừa mầm bệnh.
- Môi trường giâm cành, hạt hoặc chia củi phải sạch, thoáng khí, và thoát nước tốt.
Sử dụng chất kích thích ra rễ
- Trong kỹ thuật cắt chồi hoặc chia củi, nên áp dụng dung dịch kích thích ra rễ (như NAA, IBA) để tăng cơ hội sống và thúc đẩy quá trình ra rễ nhanh hơn.
Chăm sóc cây con sau khi nhân giống
- Đảm bảo cung cấp độ ẩm, ánh sáng và chất dinh dưỡng đầy đủ cho cây con, nhất là ở giai đoạn đầu sau khi giâm hoặc gieo hạt.
- Giữ độ ẩm ổn định nhưng tránh tưới quá nhiều nước gây ngập úng rễ.
- Bảo vệ cây con khỏi ánh nắng trực tiếp, đặc biệt khi giâm cành hoặc chia củi.
Kiểm tra và phòng trừ sâu bệnh
- Thường xuyên quan sát để phát hiện kịp thời các dấu hiệu sâu bệnh.
- Áp dụng biện pháp phòng trừ sâu bệnh hợp lý mà không ảnh hưởng đến sự phát triển của cây con.
Huấn luyện nắng
- Đối với cây cà phê non trong quá trình ươm, nên dần dần giảm che chắn để cây thích nghi với ánh sáng tự nhiên trước khi trồng ra vườn.
Đảm bảo giá thể và dinh dưỡng
- Giá thể phải thoáng khí, giữ ẩm tốt nhưng không gây ngập úng.
- Cung ứng phân bón hợp lý để cây phát triển khỏe mạnh, đặc biệt là phân hữu cơ đã hoai mục và phân vô cơ chứa N, P, K phù hợp.
Việc lựa chọn và áp dụng kỹ thuật nhân giống cà phê thích hợp với điều kiện và mục đích sản xuất là chìa khóa dẫn tới thành công. Hãy tuân thủ quy trình từ Chuyên Cà Phê và chăm sóc đúng cách để đảm bảo cây phát triển mạnh mẽ, đạt năng suất cao.
Để tìm hiểu thêm những thông tin hữu ích và phong phú cho cuộc sống, ghé thăm ngay chuyên mục Kinh nghiệm hay và khám phá nhiều điều thú vị đang chờ bạn.
